Bản sắc văn hoá truyền thống của tộc người Tà Mun ở Tây Ninh

              Tộc người Tà Mun ở Tây Ninh có nét văn hóa truyền thống rất đặc sắc và riêng biệt. Đó chính là “BẢN SẮC VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG CỦA TỘC NGƯỜI TÀ MUN Ở TÂY NINH”. Cộng đồng tộc người Tà Mun là một nhóm dân tộc có sự hợp giao, cộng cư với hai nhóm dân tộc khác là Stiêng và Châu-Ro ở phía Nam dãy Trường Sơn; đồng thời có ảnh hưởng sâu đậm của tộc người Khmer trong vùng. Tà mun là thuật ngữ có nguồn gốc từ âm “Khmun” là tên gọi của một trong những vị thần bảo hộ của họ. Do dân số ít và trãi qua nhiều biến động về sinh hoạt và nhất là lối sống cộng cư nên cuộc sống của họ dễ hòa nhập với văn hóa các dân tộc láng giềng khác. Tuy nhiên cho đến nay tộc người Tà Mun ở Tây Ninh vẫn còn lưu giữ được những giá trị văn hóa, tinh thần, tín ngưỡng dân gian; các phong tục tập quán cổ truyền … Tất cả là bản sắc văn hóa truyền thống đặc trưng của người Tà Mun.

 Người Tà Mun sinh sống chủ yếu bằng nghề trồng trọt và chăn nuôi. Lúa Tơ-rô và lúa Sau-sơ-ra là hai loại giống lúa rẫy phù hợp với thổ nhưỡng của cư dân Tà Mun. Loại lúa này có thời gian sinh sống từ đầu mùa mưa đến cuối tháng tám âm lịch; khi lúa chín vàng, người Tà Mun kéo nhau ra rẫy thu hoạch, họ đeo gùi trên lưng, dùng tay tuốt từng bông lúa bỏ vào gùi, mang về nhà cho vào củi, bồ. Người Tà Mun trước đây sống du canh du cư (hiện nay tương đối ổn định) nên họ thường đốt rừng làm rẫy trồng lúa và cây tầm vông. Vào mùa nắng, sông suối khô cạn, người Tà mun giỏi đánh bắt cá. Trong quá trình sản xuất người Tà Mun đã chế tạo ra nhiều công cụ lao động như: chiếc cày, chiếc bừa, phảng, cù nèo, vòng hái, cối xay, lưới, chài, xịp, nôm, giỏ và ghế đập lúa …. Hiện nay khi hòa nhập với cuộc sống hiện đại các công cụ sản xuất của người Tà Mun dần được thay thế bởi các công cụ lao động khác của người Kinh cho phù hợp với hoạt động sản xuất hiện nay.

 Do cuộc sống đa phần gắn với rừng (hiện nay đa số ở nông thôn) nên người Tà Mun trước đây dựng nhà bằng các vật liệu từ cây rừng, để thích ứng với điều kiện rừng núi, người Tà Mun thường dùng các vật liệu như cây rừng, lá rừng, dây rừng để cất nhà cửa, nhà ở thường là nền đất ba gian hoặc năm gian. Trong quá trình cộng cư với các tộc người láng giềng, trong đó có người Kinh, hiện nay người Tà Mun cũng biết xây nhà tường, gạch, ngói, tole, thậm chí nhiều nhà cửa rất khang trang. Về các công trình kiến trúc tâm linh, người Tà Mun cũng chưa có công trình nào đặc sắc, chủ yếu là các Miếu, Am rất nhỏ thường nằm nép mình ở hai bên đường, ở các gốc cây cổ thụ hoặc bên cạnh một góc chùa để thờ các thần linh: UNCÔ, UNTÀ, các vị thần bảo hộ của làng.

 Trang phục của người Tà Mun được chia thành nhiều loại. Trang phục nam, nữ; trang phục sinh hoạt văn nghệ, lễ hội. Hầu hết trang phục của họ có nét tương đồng với các dân tộc ở Nam Trường Sơn, khá giống trang phục của người Khmer. Nam thường mặt áo cổ đứng vận Sarong, nữ mặc áo dài không xẻ (compong) và vận váy. Trong các lễ hội và đám cưới, người đi lễ và cô dâu, chú rễ mặc những tranh phục màu sắc rực rỡ và đẹp. Hiện nay rất ít người Tà Mun còn mặc đồ truyền thống; chỉ có các già làng, phụ nữ cao tuổi còn mặc váy và quấn khăn trên đầu; đàn ông trước kia đóng khố nay hầu hết mặc quàn như người kinh; có khi mặc áo dân tộc khá giống trang phục Khmer.

Chú rễ Tà Mun trong lễ cưới tại khu sinh hoạt văn hoá dân tộc Tà Mun Tân Bình TPTN

Về tín ngưỡng:

Về tín ngưỡng của người Tà Mun rất phong phú. Người Tà Mun tin rằng có các  thần linh nói chung được gọi “UNCÔ” (Un = Bà, Cô = Ông) có nghĩa là Ông, Bà. “UNCÔ” trong ngôn ngữ phổ thông của người Tà Mun dùng để chỉ những người thuộc thế hệ cha – ông của cha mẹ mình, nên họ rất tôn kính. Tuy nhiên “UNCÔ” thường được sử dụng một cách ẩn dụ để chỉ các thần linh cao hơn như” “UNCÔHE” là thần đất; “UNCÔMIR” là thần rẫy; “UNCÔPANÂM” là thần núi và “UNCÔLÊ” là thần sông …

Ngoài ra người Tà Mun còn tin rằng con người và động vật đều có linh hồn; do đó sẽ có một thế giới bên kia cho linh hồn của người chết (hoặc động vật). Linh hồn của người chết trong họ hàng thân tộc mình là người cao niên – nối chung là thế hệ “tổ tiên” được người Tà Mun gọi là “UNTÀ”. “UNTÀ” có nghĩa là “Bà – Ông” hay “Ông – Bà” với nghĩa ẩn dụ là “Tổ tiên”.

Như vậy người Tà Mun luôn luôn tôn kính ông – bà, tổ tiên và các vị thần linh của mình. Chính vì thế người Tà Mun cũng có rất nhiều lễ hội gắn với việc thờ cúng ông bà, tổ tiên của mình đó là: Lễ cúng ông bà; Lễ cầu mưa; Lễ quăkuntà; Lễ cúng miễu; Lễ rước bông; Lễ cưới và Tết cổ truyền của người Tà Mun.

Trên đây là đôi nét về bản sắc văn hóa truyền thống của người Tà Mun ở Tây Ninh. Họ là một cộng đồng dân tộc đã và đang hiện hữu trên mãnh đất Tây Ninh. Những nét văn hoá đặc sắc này cần được gìn giữ và phát triển từ đó góp phần làm phong phú thêm bản sắc văn hoá của dân tộc Việt Nam./.

VÕ HÒA MINH